قرارداد سلف (Forward) چیست؟

• باقر صحرارودی
• 2024-01-29

در دنیای مالی و اقتصادی، ابزارهای مختلفی برای مدیریت ریسک و انجام معاملات بلندمدت وجود دارد. یکی از این ابزارها، قرارداد سلف است که به افراد و شرکت‌ها این امکان را می‌دهد تا برای خرید یا فروش دارایی‌ها در آینده توافق کنند. این نوع قرارداد معمولاً به‌منظور جلوگیری از نوسانات قیمتی و تأمین امنیت مالی در معاملات بلندمدت استفاده می‌شود.

قرارداد سلف به‌طور خاص به توافقاتی اطلاق می‌شود که در آن، طرفین قرار می‌گذارند قیمت و شرایط معامله‌ای که در آینده انجام می‌شود، از پیش تعیین گردد. این قراردادها معمولاً در بازارهای غیررسمی و بدون واسطه‌گری بورس‌ها منعقد می‌شوند و به‌عنوان ابزاری برای تأمین مالی و مدیریت ریسک شناخته می‌شوند.

تعریف قرارداد سلف و کاربردهای آن

قرارداد سلف یکی از ابزارهای مالی است که در آن دو طرف توافق می‌کنند کالا یا دارایی خاصی را با قیمت معین در تاریخ مشخصی در آینده خرید و فروش کنند. این قرارداد معمولاً در بازارهای مالی به‌منظور پیش‌بینی قیمت‌ها و محافظت از خود در برابر نوسانات بازار استفاده می‌شود. ویژگی خاص این قرارداد این است که تمام جزئیات معامله، از جمله قیمت و تاریخ تحویل، در زمان انعقاد قرارداد تعیین می‌شود.

ویژگی‌های قرارداد سلف

قرارداد سلف معمولاً در بازارهای خارج از بورس و در میان طرفین معامله، بدون دخالت واسطه‌ها، منعقد می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود که انعطاف‌پذیری بالایی در تعیین شرایط قرارداد وجود داشته باشد. همچنین، طرفین می‌توانند شرایطی نظیر نوع کالا، مقدار، و تاریخ تحویل را به‌طور دقیق مشخص کنند. از آنجا که قرارداد سلف به‌طور خصوصی بین دو طرف بسته می‌شود، این نوع قرارداد به‌عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک و برنامه‌ریزی بلندمدت شناخته می‌شود.

کاربردهای قرارداد سلف

قرارداد سلف در بسیاری از صنایع به‌ویژه در زمینه‌های کالاهای اساسی، ارز، و محصولات کشاورزی کاربرد دارد. این قراردادها به تولیدکنندگان و واردکنندگان کمک می‌کنند تا از نوسانات قیمت در بازارهای جهانی محافظت کنند. برای مثال، یک کشاورز می‌تواند قرارداد سلفی با یک شرکت تجاری ببندد تا محصول خود را با قیمت ثابت در آینده بفروشد. همچنین، این نوع قرارداد در بازارهای مالی به‌عنوان ابزار هجینگ (پوشش ریسک) برای سرمایه‌گذاران استفاده می‌شود.

چگونگی عملکرد قرارداد سلف در بازار

قرارداد سلف به‌عنوان یک ابزار مالی، به‌طور خاص در بازارهای غیررسمی و خارج از بورس انجام می‌شود. عملکرد این قرارداد بستگی به نوع کالا و شرایط توافق میان طرفین دارد. با توجه به این‌که قیمت و تاریخ تحویل در زمان انعقاد قرارداد مشخص می‌شود، طرفین موظف به اجرای تعهدات خود در زمان معین هستند. این امر به‌ویژه در مواقعی که نوسانات بازار زیاد است، اهمیت پیدا می‌کند.

عملکرد قرارداد سلف در بازار به‌طور کلی به چند مرحله اصلی تقسیم می‌شود:

1. توافق اولیه: طرفین در ابتدا درباره نوع کالا، مقدار آن، قیمت و تاریخ تحویل توافق می‌کنند.
2. انعقاد قرارداد: پس از توافقات اولیه، قرارداد سلف به‌صورت رسمی بسته می‌شود و تمامی جزئیات آن در اسناد رسمی ثبت می‌شود.
3. اجرای قرارداد: در تاریخ معین، یکی از طرفین (معمولاً فروشنده) موظف به تحویل کالا و طرف دیگر (خریدار) موظف به پرداخت مبلغ تعیین‌شده می‌شود.

در این فرآیند، یکی از ویژگی‌های مهم قرارداد سلف این است که هیچ‌گونه تبادل مالی یا کالایی تا تاریخ مشخص‌شده در قرارداد انجام نمی‌شود. این ویژگی به طرفین امکان می‌دهد تا ریسک‌های مربوط به تغییرات قیمت‌ها را مدیریت کنند و از نوسانات غیرمنتظره بازار جلوگیری کنند.

همچنین، در برخی از موارد، قرارداد سلف به‌عنوان ابزاری برای پوشش ریسک‌های ارزی یا تجاری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال، شرکت‌ها می‌توانند با استفاده از قرارداد سلف، ارزش ارزهای مختلف را در برابر نوسانات آینده بیمه کنند.

مزایای استفاده از قرارداد سلف

قرارداد سلف به‌عنوان یک ابزار مالی محبوب، برای طرفین معامله مزایای زیادی دارد. این مزایا به‌ویژه در شرایطی که بازار دچار نوسانات زیاد است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. استفاده از قرارداد سلف به افراد و شرکت‌ها کمک می‌کند تا ریسک‌های مربوط به تغییرات قیمت‌ها را کاهش دهند و برای آینده خود برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشند.

اولین مزیت این قرارداد کاهش ریسک نوسانات قیمت است. با استفاده از قرارداد سلف، طرفین می‌توانند قیمت خرید یا فروش کالا را از پیش تعیین کنند و بدین ترتیب از تغییرات غیرمنتظره در بازار جلوگیری کنند. این ویژگی به‌ویژه برای صنایعی که با کالاهای اساسی یا ارز در ارتباط هستند، بسیار حائز اهمیت است.

دومین مزیت انعطاف‌پذیری در تنظیم شرایط قرارداد است. طرفین می‌توانند شرایط قرارداد را به‌صورت دلخواه تعیین کنند، شامل نوع کالا، مقدار، و تاریخ تحویل. این ویژگی باعث می‌شود که قرارداد سلف برای طیف گسترده‌ای از نیازها و شرایط قابل‌استفاده باشد.

سومین مزیت این است که قرارداد سلف به‌عنوان ابزاری برای پوشش ریسک‌های تجاری و مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. شرکت‌ها می‌توانند با استفاده از این قراردادها، خود را در برابر ریسک‌های ارزی، مالی یا تجاری محافظت کنند و از این طریق امنیت بیشتری در معاملات خود داشته باشند.

ریسک‌های مرتبط با قرارداد سلف

با وجود مزایای بسیاری که قرارداد سلف دارد، این نوع قراردادها به‌طور طبیعی با ریسک‌هایی همراه هستند که ممکن است برای طرفین معامله مشکلاتی ایجاد کند. در این بخش به بررسی مهم‌ترین ریسک‌های مرتبط با قرارداد سلف می‌پردازیم. این ریسک‌ها معمولاً از عدم قطعیت در بازار و شرایط اقتصادی ناشی می‌شوند که می‌توانند تأثیر زیادی بر اجرای قرارداد داشته باشند.

ریسک نوسانات قیمت

یکی از اصلی‌ترین ریسک‌هایی که در قرارداد سلف وجود دارد، نوسانات قیمت کالا یا دارایی است. اگر بازار به‌طور غیرمنتظره‌ای دچار تغییرات شدید شود، طرفین ممکن است مجبور شوند کالا را با قیمت کمتر یا بیشتر از قیمت بازار روز معامله کنند. این موضوع می‌تواند به ضرر یکی از طرفین تمام شود.

ریسک عدم توانایی در اجرای قرارداد

ریسک دیگر مربوط به احتمال عدم توانایی یکی از طرفین در اجرای تعهدات قرارداد است. این مشکل می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله مشکلات مالی یا تغییرات در شرایط بازار رخ دهد. در چنین شرایطی، طرفین ممکن است با خسارات قابل‌توجهی مواجه شوند.

تفاوت قرارداد سلف با سایر قراردادها

قرارداد سلف به‌عنوان یکی از ابزارهای مالی، ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از سایر انواع قراردادهای مالی متمایز می‌کند. تفاوت‌های این قرارداد با سایر قراردادها، به‌ویژه قراردادهای آتی یا نقدی، بر اساس نحوه اجرای معامله، زمان تحویل کالا و شرایط بازار شکل می‌گیرد. در این بخش به بررسی این تفاوت‌ها خواهیم پرداخت.

تفاوت با قراردادهای آتی

قرارداد سلف با قراردادهای آتی که در بازارهای بورس انجام می‌شوند، تفاوت‌های اساسی دارد. در حالی که قرارداد سلف معمولاً در بازارهای غیررسمی و بدون واسطه‌گری بورس‌ها منعقد می‌شود، قراردادهای آتی در بازارهای بورس انجام شده و دارای شرایط استاندارد هستند. همچنین، در قراردادهای آتی، تحویل کالا در تاریخ معین باید انجام شود، اما در قرارداد سلف، طرفین می‌توانند زمان تحویل را به‌طور دقیق‌تر تعیین کنند.

تفاوت با قرارداد نقدی

در قراردادهای نقدی، پرداخت و تحویل کالا به‌طور همزمان انجام می‌شود، در حالی که در قرارداد سلف، طرفین برای انجام معامله در آینده توافق می‌کنند. این تفاوت باعث می‌شود که قرارداد سلف بیشتر برای مدیریت ریسک‌های بلندمدت و پیش‌بینی نوسانات قیمت استفاده شود، در حالی که قرارداد نقدی بیشتر برای انجام معاملات سریع و کوتاه‌مدت کاربرد دارد.